Z chwilą narodzin, niemowlę ma nikłą zdolność wykonywania ruchów antygrawitacyjnych. Zaopatrzone jest jedynie w mechanizmy zabezpieczające prawidłową pozycję ciała oraz słabe reakcje obronne. Dopiero w miarę dalszego rozwoju, głównie w pierwszym roku życia, zdobywa umiejętności, które pozwalają mu na przeciwstawianie się sile przyciągania ziemskiego.

U podłoża tych umiejętności leżą czynności odruchowe, z którymi dziecko częściowo się rodzi, a częściowo pojawiają się one w dalszym rozwoju. W życiu osobniczym ulegają też one znacznemu przeobrażeniu, które pozwala, aby z całkowitej nieporadnej istoty jaką jest noworodek, rozwinęła się istota o dużej sprawności ruchowej, jaką po kilku latach staje się dziecko.

Odruchy postawy

  • Odruch skrzyżowanego wyprostu – do 3 m.ż – leżenie na plecach, głowa w linii środkowej, kończyny dolne zgięte lub wyprostowane; drażnienie przyśrodkowej powieżchni podudzia jednej z kończyn. Toniczny wyprost i przywiedzenie kończyny strony przeciwnej. Wygaśnięcie odruchu jest warunkiem rozwoju pozycji dwunożnej i ruchów lokomocyjnych.
  • Odruch skrócenia tułowia (Galanta) – w 1 m.ż. – leżenie na brzuchu, głowa w linii środkowej.Drażnienie tułowia w linii pachowej na wysokości 1 kręgu lędźwiowego. Toniczny wzrost napięcia wkończynach dolnych ustawiający je zawiasowo. Wygaśnięcie odruchu jest warunkiem pozycji dwunożnej i ruchów lokomocyjnych.
  • Odruch podparcia – do 4 m.ż. – dziecko uniesione do pozycji pionowej, zbliżenie kończyn dolnych do podłoża tak, aby spowodować ucisk na stopy. Wygięcie tułowia skierowane wklęsłością w stronę drażnionego bodźca. Wyprost kończyn po stronie bodźca i zgęcie po stronie przeciwnej. Jest to reakcja obronne.
  • Odruch toniczny szyjny asymetryczny (ATOS) – do 6 m.ż., najwyraźniejszy między 2 a 6 m.ż. Leżenie na plecach, głowa w linii środkowej. Skręt czynnny lub bierny głowy w linii środkowej. Toniczny wyprost kończyn w kierunku których zwrócona jest twarz i zgięcie kończyn w kierunku których zwrócona jest potylica. Toruje rozwój koordynacji wzrokowo-ruchowej. Zabezpiecza drogi oddechowe w leżeniu na brzuchu.
  • Odruch toniczny szyjny symetryczny (STOS) – między 3 a 6 m.ż., leżenie na plecach głowa w linii środkowej. Odgięcie głowy w kierunku brzusznym a po 30 sekundach w kierunku grzbietowym. Toniczny wyprost kończyn górnych i zgięcie oraz odwiedzenie dolnych gdy głowa odgięta jest grzbietowo. Zgięcie kończyn górnych i wyprost kończyn dolnych gdy głowa zgięta jest brzusznie. Toruje rozwój do pozycji czworaczej.
  • Odruch toniczny błędnikowy – w 1 m.ż., leżenie na brzuchu, leżenie na plecach. Wymienne pozycje :per se: W leżeniu na brzuchu wzrost napięcia mięśni zginaczy kończyn górnych i kończyn dolnych, tułowia i szyi. W leżeniu na plecach wzrost napięcia mięśni prostowników. Wygaśnięcie odruchu jest warunkiem pozycji czworaczej.

Odruchy prostowania

  • Odruch toniczny szyjny prostujący – poniżej 6m.ż., leżenie na plecach. Skręt głowy w bok czynny lub bierny. Wraz ze skrętem głowy całe ciało obraca się w kierunku skrętu głowy. Odgrywa rolę w akcie porodowym.
  • Odruch prostujący typu śrubowego – powyżej 7-8 m.ż. do około 2-3 lat. Leżenie na plecach. Czynny raczej niż bierny skręt głowy w bok. Po obrocie głowy następuje skręt barków, za którym podąża kończyna górna, a następnie skręt miednicy, po którym następuje skręt kończyny dolnej. Jest to podstawowy wzorzec ruchowy przy obracaniu się wokół osi ciała w pierwszych latach życia.
  • Odruch prostujący głowę błędnikowo optyczny – powyżej 6 m.ż. Trwa przez całe życie w formie śladowej. Pozycje – dziecko trzymane w pozycji pionowej. Dziecko trzymane w pozycji horyzontalnej w supinacji i pronacji. Przechylenie dziecka w płaszczyźnie strzałkowej i czołowej. Wymienne pozycje. Ruchom ciała towarzyszy ruch głowy dający takie jej ustawieniu w przestrzeni, aby wierzchołek stanowił punkt najwyższy a usta znajdowały się w linii poziomej. Ustawieniu ciała towarzyszy zgięcie lub prostowanie głowy tak, aby wierzchołek stanowił punkt najwyższy a usta były w linii poziomej. Zapewnia prawidłowe ustawienie głowy w przestrzeni.
  • Odruch Landau – od 7 m.ż do 3 roku życia. Dziecko trzymane jest w pozycji horyzontalnej twarzą w dół. Utrzymanie pozycji, ewentualnie zachęcamy dziecko do uniesienia głowy. Uniesienie głowy powyżej osi tułowia wywołuje jego wygięcie skierowane wklęsłością ku górze. Odruch ułatwia leżenie na brzuchu z uniesioną głową.
  • Gotowość do skoku – od 7-8 m.ż. Dziecko jest trzymane w pozycji horyzontalnej twarzą w dół. Zbliżenie ciała do podłoża z nadaniem większego przyspieszenia górnej części ciała. Dziecko zachowuje się jak pies lub kot w końcowym akcie skoku: głowa uniesiona, kończyny górne w ustawieniu podporowym. Reakcje niezbędne do uzyskania samodzielnego siedzenia oraz pozycji czworaczej.
  • Reakcja spadochronowa – od 8-9 m.ż. Dziecko jest trzymane w pozycji horyzontalnej twarzą w dół. Zbliżenie ciała do podłoża tak aby przyspieszenie działało w jednakowy sposób na górną i dolną część ciała. Dziecko ustawia się jak skoczek spadochronowy w końcowym etapie skoku; głowa uniesiona, kończyny w ustawieniu podporowym. Reakcja obronna niezbędna do uzyskania pozycji czworaczej i samodzielnej lokomocji w tej postawie.

Reakcje równowagi

Pojawiają się po 6-8m.ż. Dojrzewanie ich umożliwia uzyskanie właściwej dla człowieka pozycji dwunożnej. Rola reakcji polega na adaptacji ustawienia ciała do zmieniających się warunków położenia środka ciężkości. Pełny rozwój reakcji równowagi przypada na okres przełomu pierwszego i drugiego roku życia.

  • Reakcja równowagi w pozycji supinacyjnej – ok. 6 m.ż i trwa przez całe życie. Leżenie na plecach np. na desce, kończyny wyprostowane. Przechylanie np. deski na boki. Odwiedzenie i wyprost kończyn po stronie uniesionej krawędzi deski; ustawienie podporowe kończyn po stronie krawędzi niższej; korekcja ustawienie głowy. Umożliwia przejście z pozycji leżącej do czworonożnej.
  • Reakcja równowagi w pozycji pronacyjnej – około 8 m.ż. i trwa przez całe życie. Leżenie na brzuchu np. na desce; kończyny wyprostowane. Przechylenie np. deski na boki. Reakcja jw. Umożliwia rozwój pozycji czworonożnej.
  • Reakcja równowagi w pozycji czworonożnej – ok. 8 m.ż i trwa przez całe życie. Pozycja czworonożna. Pchnięcie ciała na bok, najpierw w 1 potem w 2 stroną. Wyprost i przywiedzenie kończyn po stronie przeciwnej do bodźca; korekcja ustawienia głowy. Umożliwia sprawne utrzymanie pozycji czworonożnej i poruszanie się w niej.
  • Reakcja równowagi w pozycji siedzącej – ok. 10-12m.ż i trwa przez całe życie. Siedzenie na krześle. Pchnięcie ciała na boki najpierw w 1 potem w 2 stronę. Wyprost i odwiedzenie kończyn po stronie przeciwnej do bodźca; reakcja podporowa po stronie bodźca, korekcja ustawienia głowy. Umożliwia swobodne przebywanie w pozycji siedzącej.
  • Reakcje równowagi w pozycji klęczącej – ok. 18m.ż. Klęczenie w pozycji wyprostowanej. Pchanie ciała na boki. Wyprost i odwiedzenie kończyn do stronie przeciwnej do pociągnięcia, reakcja podporowa po stronie bodźca; korekcja ustawienia głowy. Umożliwia rozwój pozycji dwunożnej.
  • Reakcja równowagi w pozycji stojącej – około 18-15 m.ż. Stanie. Pchanie ciała na boki. Przeskakiwanie nogi po stronie przeciwnej do bodźca. Prostowanie głowy i kończyny górnej. Umożliwia utrzymanie pozycji dwunożnej i poruszanie się w niej.

Inne automatyzmy ruchowe

  • Odruch Moro – do 5 m.ż. reakja błędnikowa integrowana na poziomie rdzenia przedłużonego. Pozycja na plecach; kończyny wyprostowane; uderzenie o podłoże lub szarpnięcie pieluszki, na której leży dziecko lub szybkie uniesienie i opuszczenie głowy dziecka. Reakcja to odwiedzenie i częściowy wyprost kończyn górnych; potem zgięcie i przywiedzenie. Rodowa pozostałość okresu, gdy dziecko wykorzystywało go do trzymania matki.
  • Odruch chwytny rąk – do końca 3 m.ż. Odruch zaliczany do odruchów tonicznych skórnych (obronnych), integrowanych na poziomie rdzenia kręgowego. Leżenie na plecach; głowa w linii środkowej; ucisk na część dłoniową reki u nasady palców. Toniczne zgięcie palców z przywiedzeniem kciuka. Zniknięcie odruchu umożliwia wykorzystanie kończyn górnych do czynności podporowych oraz dowolnego chwytania.
  • Odruch chwytny stóp – do końca pierwszego roku życia. Odruch toniczny skórny integrowany na poziomie rdzenia kręgowego. Leżenie na plecach; głowa w linii środkowej; ucisk na część podeszwową stopy u nasady palców. Toniczne podeszwowe zgięcie wszystkich palców stóp. Rodowa pozostałość z okresu, gdy kończyny dolne spełniały funkcje chwytne.
  • Odruchy ssania – pierwszy rok życia (głód nasila odruch). Automatyzm ruchowy z grupy odruchów tzw. pokarmowych. Drażnienie okolicy ust w tzw. punktach głównych – kącik ust oraz środek wargi dolnej i górnej. Rytmiczne ruchy ssania powtarzające się z częstotliwością około 40-90 razy na minutę. Podstawowy odruch zabezpieczający odżywianie.
  • Odruch szukania – do 3-4 m.ż. Głód nasila odruch. Automatyzm ruchowy z grupy odruchów tzw. pokarmowych. Drażnienie policzka bodźcami dotykowymi. Zwrot głowy w kierunku bodźca. Podstawowy odruch zabezpieczający odżywianie.

Autor: Anna Kotynia – fizjoterapeuta dziecięcy

http://rehabilitacja-pruszcz.pl/